De Nederlandse aftapwet en de opkomst van de surveillancestaat

Vanaf 1 januari 2018 is er in Nederland een nieuwe wet van kracht waarmee inlichtingen- en veiligheidsdiensten burgers op een veel grotere schaal kunnen afluisteren en mogen hacken. Vorige week stemde de Eerste kamer in met dit ingrijpende wetsvoorstel, die ook wel bekend staat als aftapwet of sleepwet.

Wat houdt deze nieuwe aftapwet in?

Met de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2018, zoals de aftapwet officieel heet, mogen inlichtingen- en veiligheidsdiensten naast het gericht aftappen ook ongericht data verzamelen van burgers. Privacy-activitsten van Bits of Freedom omschrijven de nieuwe wet dan ook als een sleepnet. Bij de nieuwe wet maakt het namelijk niet uit of je schuldig of onschuldig bent.

Het ongericht verzamelen van data was overigens al mogelijk voor verkeer dat via de ether werd verspreid, dus zeg maar het radioverkeer. Hierbij wordt zoveel mogelijk communicatie verzameld en pas later wordt gekeken hoe daar personen en trends kunnen worden uitgehaald. Op dit moment mogen inlichtingen- en veiligheidsdiensten alleen specifieke personen aftappen. Qua internetverkeer betekent het dus dat ze jouw ip-adres of e-mailadres nodig hebben om te achterhalen wat jij online doet en met wie jij contact hebt.

Met de nieuwe wet kunnen bevoegde diensten internetproviders en telecombedrijven, maar ook webmasters, dwingen om toegang te geven tot de communicatie van hun gebruikers. Hierbij hoeven ze vooraf niet te richten op een specifiek persoon. Bits of Freedom zegt op haar blog dat hierdoor ook grote groepen onschuldig burgers in het vizier komen. “Voor ons wordt hiermee een grens overschreden. Als we de grens immers niet trekken bij het op grote schaal verzamelen en analyseren van het online gedrag van grote groepen mensen, waar trekken we de grens dan wel?”

Hoe denkt politiek Nederland over de wet?

De politieke partijen VVD, CDA en PVV zijn de grootste voorstanders van de nieuwe aftapwet. Als belangrijkste argument voor de wet wordt gezegd dat ook terroristen en criminelen gebruikmaken van het internet. De aftapwet zou ervoor moeten zorgen dat zij in de gaten kunnen worden gehouden. Ook de SGP, PvdA, 50plus en OSF stemden voor de wet in. SP, D66, GroenLinks en de Partij voor de Dieren stemden tegen.

Wat zijn de nadelen van de aftapwet?

Ondanks de politieke meerderheid kleven er belangrijke nadelen aan de aftapwet. Maurits Martijn zette voor de Correspondent vier belangrijke nadelen op een rijtje (klik voor volledige uitwerking):

• Grootschalige interceptie van kabelcommunicatie
• Zoeken door bergen data
• Geautomatiseerde toegang en analyse van databases
• Bedrijven en organisaties communicatie laten ontsluiten

Als het aan de overheid ligt, kunnen ze straks bij al jouw persoonlijke data. Of het nou gaat om je e-mails, ook alles wat jij verborgen op Facebook zet, je smartphone, maar ook de berichten die jij verstuurt via versleutelde chatdiensten zoals WhatsApp. Bovendien wil de overheid ook geautomatiseerde toegang krijgen tot databases van bedrijven en organisaties zoals bijvoorbeeld banken. Al deze informatie mag (zelfs als jij onschuldig bent) drie jaar lang worden bewaard. Overigens geldt er geen uitzondering voor journalisten, advocaten of doktoren die vaak werken met gevoelige informatie.

Het is overigens de vraag is of inlichtingen- en veiligheidsdiensten wel voldoende mankracht hebben om deze enorme berg data door te spitten. Bovendien is het ook een belangrijke vraag of de overheid de data veilig kan opslaan. Als er een compleet profiel van jou wordt bijgehouden met wie jij bent, met wie jij communiceert, waar jij je geld aan uitgeeft en meer, dan mag ik hopen dat dit niet in de verkeerde handen terecht komt.

Ontsleutelen van data

Naast het discutabele sleepnet en het enorme profiel wat er van een individu kan worden opgebouwd zit er nog een opvallend punt in de aftapwet. De overheid mag nu in individuele gevallen diensten dwingen om versleutelde gegevens te ontsleutelen. Met de nieuwe wet wil de overheid aanbieders van social media en e-mail en webmasters kunnen dwingen om alle communicatie te ontsleutelen. Dit geldt ook bijvoorbeeld voor HTTPS-verkeer. Overigens zegt de Tweede Kamer wel dat diensten geen gehoor aan de oproep hoeven te geven als dit er voor zorgt dat hun systemen onveilig worden. De vraag is alleen waar die grens precies ligt.

Veiligheid boven privacy?

Al met al heb ik het gevoel dat de aftapwet ervoor zorgt dat Nederland steeds meer op de serie Person of Interest gaat lijken. Uiteraard is er niets mis met maatregelen die worden genomen om Nederland veiliger te maken, maar de vraag is alleen of dit ten koste van iedereens privacy mag gaan. Vooral omdat nergens wordt bewezen dat de veiligheid toeneemt door de extra bevoegdheden. Ik denk dat het door een gebrek aan mankracht eerder averechts gaat werken.

Wil je reageren op dit artikel? Stuur mij dan een berichtje op Twitter. Mijn gebruikersnaam is @tjitzenl.

Update 9 december 2017: raadgevend referendum

Naar aanleiding van de goedgekeurde wet zijn enkele studenten van de Universiteit van Amsterdam een petitie gestart voor een raadgevend referendum. Deze petitie is in totaal ruim 400.000 keer ondertekend, wat betekent dat er een referendum zal komen. De Kiesraad heeft bekend gemaakt dat het raadgevend referendum op 21 maart wordt gehouden, tegelijkertijd met de gemeenteraadsverkiezingen.