Aphantasia – Wat als je geen mentale beelden ziet?

Ben jij een dagdromer? Ga je helemaal op in je verbeelding als je een boek leest? Ik heb lange tijd gedacht dat ‘denken in beelden’ puur figuurlijk was bedoeld. Ik denk niet in beelden en ik ging er vanuit dat dat standaard is. Totdat ik erachter ben gekomen dat de meeste mensen (in meer of mindere mate) in beelden kunnen denken. Ik blijk aphantasia te hebben. In dit artikel artikel leg ik uit hoe dit invloed op mij heeft.

Wat is aphantasia?

Aphantasia (in het Nederlands ook wel afantasie of hersenblind genoemd) is het onvermogen voor een persoon om mentale beelden te visualiseren. Met andere woorden: mensen met aphantasia kunnen zich geen beelden voorstellen in hun gedachten.

Een simpele test om te kijken of je aphantasia hebt, kun je doen door je ogen te sluiten en je daarna een appel in te beelden. Hieronder staan vijf mogelijke appels zoals je die in je hoofd ziet. Voor afantasten blijft het donker in hun hoofd (voorbeeld 5). Wil je een test doen die meer betrouwbaar is, dan kan ik je de Vividness Of Visual Imagery Questionnaire aanraden

Hoewel Francis Galton in 1880 de kenmerken van aphantasia al omschreef, is er tot 2015 geen onderzoek naar gedaan. In dit jaar bedacht Adam Zeman de term aphantasia, nadat een patiënt na een operatie zijn vermogen om mentale beelden te visualiseren verloor. Na het verhaal van deze patiënt bleken ook veel mensen al vanaf hun geboorte hetzelfde onvermogen te hebben. Zoals het nu lijkt kun je het krijgen na een ingrijpende gebeurtenis of is het genetisch bepaald.

Hoe ben ik erachter gekomen dat ik aphantasia heb?

Deze maand is het twee jaar geleden dat ik erachter ben gekomen dat ik aphantasia heb. Ik zat op YouTube een interview te kijken met streamer Sydeon op het kanaal HealthyGamerGG. In dit interview ging het op een gegeven moment over meditatie. Sydeon geeft daarbij aan dat ze aphantasia heeft en dus niet in beelden denkt. Op dat moment kwam ik er achter dat de meeste mensen in beelden denk en dat mijn manier van denken anders is.

‘Puzzelstukjes vielen op zijn plek’

Op het moment van deze openbaring vielen er ineens een aantal puzzelstukjes op zijn plek. Ik ben meestal heel erg in het moment, maar hoe kan dat ook anders als je niet kunt dagdromen? Ik heb wel eens geprobeerd om te mediteren en dat leek mij goed af te gaan, omdat alles zwart wordt als ik mijn ogen sluit, en ik dus niet word afgeleid. Ik kan over het algemeen ook dingen gemakkelijk van mij afzetten, omdat ik er niet mentaal door achtervolgd wordt. Ook ben ik door mijn hersenbedrading denk ik analytischer en kan ik abstracter denken.

Ik ben mij er bewust van dat er ook zeker nadelen aan aphantasia zitten. Zo lijkt het mij wel fijn om te kunnen ontsnappen van de realiteit en lekker weg te dromen. Het is vervelend dat je niet de gezichten kan inbeelden van mensen die je dierbaar zijn (hier heb ik foto’s of video’s voor nodig). Bij het lezen van boeken kan ik mij geen voorstelling maken van de personages of de setting. Voordeel daaraan is dat een boekverfilming niet tegenvalt als de cast van de film niet lijkt op wat ik mij heb ingebeeld.

Als iemand een route aan mij uitlegt, dan moet ik de informatie ook op een andere manier onthouden. Gelukkig kan ik wel goed denken in systemen en heb ik een goed richtingsgevoel. Ik heb daarnaast een soort instinct dat ik in veel winkels (zelfs als ik er nog nooit ben geweest) direct de meeste productgroepen weet te vinden (dat hoeft overigens geen aphantasia-ding te zijn, maar kan ook een Tjitze-ding zijn).

Een gebrek aan fantasie?

Aangezien asociaal betekent dat iemand niet sociaal is, zou je de conclusie kunnen trekken dat iemand met afantasie geen fantasie heeft. Toch staat dit los van elkaar (al kan ik mij indenken dat het gemakkelijker is om ‘creatief’ te zijn als je iets uit je hoofd kan kopiëren op papier).

Twee bekende voorbeelden van creatievelingen met aphantasia zijn Glen Keane en Ed Catmull. Keane tekende Ariel de Kleine Zeemeermin, terwijl Catmull de mede mede-oprichter van Pixar is en meewerkte aan een heleboel blockbusters. Hij won zelfs een Oscar voor de ontwikkeling van de 3D-rendering-software RenderMan.

Een computer zonder beeldscherm

Inmiddels heb ik op verjaardagen regelmatig gesprekken gevoerd over aphantasia. Het levert meestal een reactie op van: “Hoe dan?!” Als afantast is het ergens wel grappig dat iemand die beelddenkt zich niet kan inbeelden dat iemand niet in beelden kan denken (pun intended). Meestal omschrijf ik mij neurodiverse manier van denken als een computer zonder beeldscherm. De rekenkracht is er wel, maar er komt geen beeld uit. Het helpt mij daarbij overigens om gedachten op te schrijven of uit te tekenen (extern denken). Overigens heb ik sensorische aphantasia. Dit houdt niet alleen in dat ik niet in beelden denk, maar ook geen muziek of geluiden in mijn hoofd hoor of smaken kan oproepen. Heerlijk rustig dus!

Stel dat er een manier zou zijn waarop ik deze mentale processen wel zou kunnen beleven, dan weet ik niet of ik dat überhaupt zou willen. Ik heb meer dan dertig jaar succesvol gefunctioneerd zonder dat ik wist dat ik aphantasia had. Het heeft mij voor zover ik weet niet belemmerd. En misschien zou het mij juist enorm tegenvallen als ik wel in beelden zou kunnen denken.

Als je meer wil weten of aphantasia, dan raad ik je het YouTube-kanaal aan van Aphantasia Network of de subreddit over dit onderwerp. Voel je ook vrij om een bericht te sturen via mijn contactformulier.